ماهی برای افراد باردار؛ بله یا خیر؟

برای بسیاری از زنان باردار این سؤال پیش می‌آید آیا در بارداری ماهی مصرف کنند یا خیر؟ به‌طورکلی باید گفت خوردن ماهی در دوران بارداری با دقت در برخی ملاحظات، مضر نبوده و حتی اگر در شرایط عادی ماهی مصرف نمی‌کرده‌اید، بهتر است آن را به رژیم غذایی خود در دوران بارداری بیافزاید؛ اما نکته مهم در این میان انتخاب نوع ماهی در دوران بارداری است که باید به آن دقت شود. باید . به این نکته دقت داشته باشید که از چه ماهی استفاده کنید و کدام ماهی را مصرف نکنید.

ماهی بر ای زنان باردار

 مواد موجود در ماهی

 تحقیقات و پژوهش‌ها نشان از این دارد که با مصرف ماهی مقدار زیادی از مواد مغذی که برای رشد کودک شما نیاز است، به بدن او می‌رسد. بر اساس نظر کارشناسان، دو اسید چرب امگا ۳ که در غذاهای دیگر به مقدار بسیار کم وجود دارد، در ماهی‌ها به‌قدر کافی و فراوان وجود دارد. همچنین وجود پروتئین و ویتامین دی ازجمله مواد مغذی و مهمی هستند که برای رشد جنین و طی کردن دوران بارداری سالم و بی‌دغدغه مورد نیاز است.

 شاید شما بارها شنیده باشید که ماهی‌ها حاوی موادی آلاینده مثل جیوه هستند که برای مغز و سیستم عصبی جنین مضر است. تعدادی از کارشناسان بر این عقیده هستند که مقدار مصرف ماهی در زنان باردار باید کنترل شود اما دستورالعملی در سال ۲۰۱۵ تدوین شد که طی آن گفته شد که زنان باردار و شیرده در طول یک هفته می‌توانند ۲۲۵ تا ۳۴۰ گرم از انواع غذاهای دریایی با مقدار اندکی جیوه مصرف کنند. حدود سه وعده صد گرمی در هفته.

 جیوه در بدن ماهی

 شاید خیلی‌ها بپرسند که چگونه جیوه به بدن وارد می‌شود؟ جیوه در همه‌جا وجود دارد حتی در هوایی که در حال تنفس آن هستیم. مراکز مختلفی مانند نیروگاه‌های برق، کارخانه‌های سیمان و کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی و صنعتی مقادیری جیوه در هوا منتشر می‌کنند. همچنین در محصولات دیگری مانند دماسنج‌ها، ترموستات‌ها، لامپ‌های فلورسنت و… از جیوه استفاده می‌گردد. این‌گونه از وسایل نیز در فرایند دفع زباله‌ها، جیوه موجود در آن‌ها آزاد می‌شود.

تصویر

 زمانی که جیوه به آب‌ها راه پیدا می‌کند، باکتری‌ها آن را تبدیل به متیل جیوه می‌کنند. جیوه توسط ماهی‌ها و در محیط‌های آبی همراه با ارگانیسم‌های مختلف در زمان تغذیه مصرف و جذب می‌شود. متیل جیوه به‌صورت یکپارچه و محکم به ماهیچه‌های ماهی چسبیده و در زمان پخت نیز از آن جدا نمی‌شود. البته این ترس و هراس به وجود آمده محصول سهل انگاری ما انسان ها بوده است. در اولین مقالات مجله ی ایناس به طور مفصل به موضوع جیوه در ماهی پرداخته ایم که توصیه می‌کنیم مطالعه آن را از دست ندهید.

 ریسک مصرف جیوه در زمان بارداری

 با مصرف ماهی، متیل جیوه به‌راحتی وارد بدن می‌شود و از طریق جفت می‌تواند به بدن نوزاد و فرایند تغذیه‌ای وارد گردد. توسط برخی از منابع گفته‌شده است که مقادیر پایینی از متیل جیوه هم می‌تواند در زمان بارداری موجب آسیب‌های مغزی و عصبی در جنین در حال رشد شود. این تأثیرگذاری می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. به دلیل  جذب جیوه توسط جنین مشکلاتی در مهارت‌های شناختی، حافظه و تمرکز، زبان، مهارت‌های حرکتی و بینایی کودک به وجود می‌آید.

تأثیرات متیل جیوه بر کودکان داخل رحم، کودکان زیر یک سال و حتی بزرگ‌تر می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل است که توصیه می شود زنان باردار و شیرده باید دقت و وسواس زیادی نسبت به مصرف ماهی داشته باشند. ماهی‌هایی که نباید خورد را به خاطر بسپارید. در مقاله ای با همین عنوان به این موضوع پرداخته ایم.

البته باید بررسی کرد که آیا این مقدار از جیوه که می‌تواند مضر باشد، به‌راحتی و مستقیم از طریق مصرف ماهی به بدن نوزاد ضرر میزند؟ در ادامه به بررسی دقیق نتایج منتشر شده در ژورنال‌های معتبر در خصوص خطر جیوه ماهی برای بارداران و معرفی انواع ماهی های مناسب و نامناسب برای افراد باردار می‌پردازیم.

طبق مطالعات مصرف 2 الی 3 وعده ماهی در هفته می‌تواند بی‌ضرر باشد. آزمایشات متعدد در سال‌های متمادی بر روی مادر و فرزندان این نکته را اثبات کرده است که مصرف ماهی- با در نظر گرفتن نوع ماهی انتخابی- نمی‌تواند  سبب تولد نوزادان نارس یا کودکانی با وزن اندک شود و حتی فراتر از آن، در این آزمایش‌ها مشخص شد که مادرانی که ماهی مصرف نکرده بودند نوزادانی به‌مراتب کم‌وزن‌تر از دیگر افرادی که ماهی مصرف می‌کردند را به دنیا آورده بودند.

در مراحل بعدی این آزمایش‌ها که در دانشگاه بریستول توسط محققان مرکز سلامت کودک و نوجوان انجام گرفت، روشن شد که سایر پارامترهای رشدی کودکان نیز درزمینه مهارت‌های اجتماعی، رفتاری، مهارت‌های حرکتی و ارتباطی و سطح IQ در کودکانی که مادران آن‌ها ماهی مصرف کرده بودند بالاتر بود و هیچ اثر منفی و خطرناکی از مصرف جیوه در آن‌ها مشاهده نشد. این مقاله در سال 2016 در ژورنال تخصصی بهداشت و سلامت محیط به چاپ رسید(1). ‍

 نباید خوردن ماهی را قطع کرد

هرگز نباید مصرف ماهی را به‌طورکلی قطع کرد. طبق پژوهش‌های انجام‌شده در دانمارک مشخص شد که کودکانی که مادران آن‌ها در دوران بارداری به‌طور میانگین ۳۹۷ گرم ماهی در هفته مصرف کرده بودند، مهارت‌های حرکتی و شناختی بیشتر و بهتری در شش‌ماهگی و هجده‌ماهگی از خود نشان دادند. کودکانی که مادران آن‌ها مقدار کمی از ماهی مصرف کرده بودند رتبه و نمرات کمتری را کسب کردند و از خیلی از جنبه‌ها از دیگر کودکان پایین‌تر بودند.

تصویر

در بریتانیا مطالعاتی در این زمینه انجام شد و طی آن مشخص شد که مصرف ماهی توسط مادران باردار و سطوح متوسط جیوه با تولد نوزادانی با وزن کم و یا زایمان‌های زودرس ارتباط معناداری نداشته است و حتی ممکن است سبب وزن مناسب و مطلوب برای نوزادان در زمان بارداری شود.

 ماهی‌های مناسب مصرف در دوران بارداری

اثرات مثبت خوردن ماهی بارهای طی تحقیقات و آزمایش‌های صورت گرفت اثبات شده است. وجود ویتامین‌های مفید مخصوصاً ویتامین D، ید، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا 3 حتی توانسته‌اند نقشی محافظت‌کننده برای زنان باردار داشته باشند و اثرات منفی مقادیر اندک جیوه را نیز تحت تأثیر قرار دهند. پس منطقی به نظر نمی‌رسد که بانوان باردار به‌صورت افراطی مصرف ماهی را در زمان بارداری قطع کنند و خود و فرزندشان را از منبع عظیم مواد مفیدی که شاید در مواد دیگر یافت نشود یا به‌سختی وجود داشته باشد، محروم کنند.

 در دوران بارداری بهتر است ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا یا سالمون مصرف کنید. در ادامه تعدادی از ماهی‌هایی که می‌تواند در دوران بارداری بدون نگرانی مصرف شود نام‌برده می‌شود:

  •  ماهی سالمون
  •  ماهی قزل‌آلا
  •  ماهی آنچوی ها
  •  ماهی ساردین
  •  ماهی سی‌بس

 مصرف چه ماهی‌هایی در دوران بارداری ممنوع است؟

 به‌طور قطعی نمی‌توان در این موردنظر داد اما طبق تحقیقات سازمان غذا و دارو، خوردن تعدادی از ماهی‌ها برای زنان باردار و کودکان خردسال توصیه نمی‌شود. ماهی‌هایی که در زیر از آن‌ها نام‌برده می‌شود جزو این دسته هستند:

  •  ماهیان شکارچی
  •  کوسه ماهیان
  •  اره‌ماهیان
  • مارلین
  •  شاه‌ماهی خال‌مخالی
  •  کاشی ماهی
  •  نیزه‌ماهی
تصویر

 البته بسیاری از افراد هستند که تمایل دارند ماهی‌های بیشتری را به این لیست اضافه کنند. و ماهی‌های خطرناکی نیز وجود دارند که در ادامه از آن‌ها نام‌برده می‌شود:

  •  انواع ماهی تن به‌صورت تازه و منجمد
  •  خارماهی نواری
  •  آبی ماهی
  •  خارماهی
  •  سرخو خط طلایی 
  • ماهی‌های چشم مات یا دیوار بین

 آیا باید تن ماهی یا ماهی تن در زمان بارداری مصرف شود؟

 در مورد ماهی تن نظرات مختلفی وجود دارد اما اکثراً این نظر وجود دارد که خوردن ماهی تن در دوران بارداری باید متوقف شود. ارزش غذایی این ماهی  ارزش ریسک و به خطر افتادن سلامت کودک شما را ندارد. طبق نظر سازمان غذا و دارو FDA  مصرف ماهی تن اشکالی ندارد اما پیشنهاد شده است مصرف ماهی تن سفید که متیل جیوه بیشتری دارد تا ۱۷۰ گرم در هفته محدود شود.

تصویر

  طبق نظر پژوهشگران دانشگاه‌های آمریکا، مصرف ۳۴۰ گرم کنسرو ماهی تن در هفته مشکلی ایجاد نمی‌کند اما تأکید شده است که مصرف کنسرو تن سفید تا ۱۱۳ گرم در هفته محدود شود. برخی نیز تأکید بر این دارند که از مصرف تن کنسروی اجتناب شود. ازآنچه گفته شد این‌طور استنباط می‌شود که خوردن تن ماهی و ماهی تن در دوران بارداری ارزش ریسک کردن ندارد و بهتر است مصرف شود زیرا ماهی‌ها و موارد مفید و متعدد جهت جایگزینی با این موارد وجود دارد. دستورالعمل‌ها در دوران شیردهی متفاوت است به این ترتیب که منعی برای استفاده از کنسرو ماهی تن وجود ندارد و ماهیان شکارچی را نیز به اندازه یک وعده در هفته میتوان مصرف کرد.

آیا جایگزینی برای دریافت اسیدهای چرب امگا ۳ وجود دارد؟

 همان‌طور که می‌دانید ماهی‌ها از منابع فوق‌العاده جذب اسیدهای چرب امگا ۳، DHA  و EPA  هستند که برای فرایند رشد چشم و مغز کودکان ضروری است  و پیدا کردن این مواد در غذاهای دیگر کاری بسیار دشوار است(مقاله خواص ماهی برای مغز و فواید ماهی برای چشم).

تصویر

غذاهایی مانند تخم‌مرغ، شیر، نوشیدنی‌های سویا، ماست، آبمیوه و سرلاک‌های غنی‌شده با امگا ۳ می‌تواند جایگزینی تقریباً مناسب باشد اما غذاهای نام‌برده شده تنها حاوی ALA هستند.ALA   نوعی از امگا ۳ است که مزایای خوبی برای سلامت دارد اما هیچ‌گاه نمی‌تواند مانند DHA و EPA عمل کند. تخم کتان نیز منبع خوبی از امگا ۳ است اما این دو ماده را نمی‌تواند به‌خوبی در خود جای دهد و تنها اسید چرب امگا ۳ موجود در آن از نوع ALA  است.

آیا به‌جای مصرف ماهی می‌توان از مکمل امگا ۳ در دوران بارداری استفاده کرد؟

 خیلی از افراد در دوران بارداری تصمیم می‌گیرند به‌جای مصرف ماهی از مکمل‌های امگا ۳ استفاده کنند. تحقیقات نشان داده است که تأثیر این مکمل‌ها چندان چشمگیر نبوده است. مکمل‌های امگا ۳ اسیدهای چرب را فراهم می‌کنند و بدون جیوه هستند.

تصویر

بسیاری از این مکمل‌ها حاوی روغن ماهی هستند به خاطر اینکه جیوه توانایی نفوذ در بافتهای چربی ماهی را ندارد و بیشتر همراه با عضلات بافت ماهی است. پس جیوه در روغن ماهی نمی‌تواند وجود داشته باشد. مصرف این مکمل‌ها ضرری نداشته و تا حدودی هم می‌تواند مفید باشد اما نه به مقدار مصرف صحیح ماهی‌های سالم و تازه که منبعی بی‌واسطه از مواد و املاح مفید هستند.
به‌طورکلی با مصرف مهارشده ماهی و پرهیز از انواع ممنوع که نام‌برده شد، جای نگرانی زیادی برای زنان باردار و مادران در دوره شیردهی در زمینه مصرف ماهی وجود نخواهد داشت.

سخن پایانی اینکه به‌وضوح مشخص‌شده است که مصرف ماهی به مقدار دو تا سه وعده در هفته چه در دوران بارداری و یا در دوران شیردهی بی‌خطر بوده و همچنین توصیه‌شده است که یکی از وعده‌های مصرف ماهی در هفته از نوع روغنی باشد. با حفظ تعادل و رعایت ملاحظات منطقی و سنجیده شده، می‌توان با مصرف ماهی به‌سلامت فرد باردار و جنین وی کمک بزرگی کرد. حذف ماهی از وعده‌های غذایی زنان باردار و از دست دادن منبع سرشار از املاح، ویتامین و مواد مفید و ضروری امری افراطی به نظر می‌رسد.

پانویس:
1. Caroline M Taylor, Jean Golding, Alan M Emond (2016). Blood Mercury Levels and fish consumption in pregnancy. International journal of hygiene and environmental health

دیدگاه‌ها

تعداد نظرات:
0
نظر خود را وارد کنید
اطلاعات این زمینه شخصی است و به صورت عمومی نمایش داده نمی‌شود.
محتوای این فیلد خصوصی است و به صورت عمومی نشان داده نخواهد شد.

آیا می‌دانید؟

یکی از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها که از تشکیل سلول‌های بدخیم در بدن انسان جلوگیری می‌کنند اسید چرب امگا ۳ است. منبع اسیدهای چرب امگا ۳ را در ماهی سی‌بس بیابید.